Tytus Dzieduszycki-Sas, wybitny artysta rodem z Zarzecza koło Jarosławia. Czy pamiętamy o nim na Podkarpaciu?

Jak czytamy w notce Katarzyny Szarek, Tytus Dzieduszycki-Sas był trzynastym dzieckiem Włodzimierza hr. Dzieduszyckiego i Wandy z Sapiehów Różańskiej, ostatnich mieszkańców pałacu w Zarzeczu. Po konfiskacie majątku przez władzę ludową w 1944 roku rodzina wyjechała do Rabki, a potem na stałe osiedliła się w Warszawie.

Od najwcześniejszych lat Tytus przejawiał zamiłowania do świata przyrody, a także miłość do sztuki. Zainteresowania naukami przyrodniczymi wyniósł z rodzinnego domu. Pradziadek Tytusa, Włodzimierz Dzieduszycki założył we Lwowie słynne Muzeum Przyrodnicze, a dziadek i ojciec byli kontynuatorami jego dziedzictwa.

W roku 1952 Dzieduszycki zdał egzamin na biologię na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. W tym samym czasie samodzielnie i systematycznie rozwijał warsztatowe umiejętności plastyczne. Malował z dużą lekkością naturalistyczne szkice, portrety, akwarelowe pejzaże, rysunki ptaków i przyrody.

Przełom w twórczości Tytusa nastąpił w chwili poznania studentów historii sztuki Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, przyszłych członków Grupy „Zamek”. Nazwa grupy związana była z Zamkiem Lubelskim, miejscem spotkań artystów.

Początkowo grupa działała jako Koło Młodych Plastyków, do której należało jedenastu artystów - amatorów. Spośród tej plejady do końca istnienia grupy przetrwało tylko trzech. Byli to: Włodzimierz Borowski, Tytus Dzieduszycki i Jan Ziemski, którzy stanowili trzon grupy i zadecydowali o jej autorskim, oryginalnym obliczu.

W listopadzie 1959 roku Tytus Dzieduszycki wyjechał do Paryża. Dzięki jego staraniom udało się doprowadzić do wystaw Grupy „Zamek” w Paryżu. Artyści pokazali swoje prace w Galerie de George Fall i Le Renelagh, Cinéma d'Art et d'Essai. Były to jednocześnie ostatnie wspólne wystawy lubelskich awangardzistów. W 1960 roku Grupa „Zamek” przestała istnieć.

W latach 60. Tytus Dzieduszycki dołączył do paryskiej Grupy Phases, gdzie współpracował z innymi artystami, takimi jak Tadeusz Brzozowski, Władysław Hasior czy Zbigniew Makowski.

W 1962 roku poślubił Marię Konarską, z którą miał dwie córki Ewę i Dorotę.

Twórczość Tytusa Dzieduszyckiego obejmowała różnorodne formy, takie jak rysunki, kolaże, asamblaże, akwarele, tempery oraz obrazy strukturalne. Tworzył przedmioty z różnych materiałów, w tym folii, szkła, drewna i żywic. Ponadto zajmował się dekoracją i projektowaniem wnętrz, mebli oraz rozwijał sztukę kinetyczną.

W 1959 roku Tytus Dzieduszycki osiadł na stałe w Paryżu. W 1964 roku rozpoczął pracę w agencji architektonicznej Rogera Angera i Mario Heymanna. Pracował tam m.in. przy projektowaniu „miasta idealnego” Auroville – wizjonerskim założeniu urbanistycznym w południowo-wschodnich Indiach, realizowanym na zamówienie Miry Alfassy, duchowej przywódczyni aśramu Śri Aurubindo w Pondichéry. W biurze Angera Dzieduszycki zajmował się projektowaniem obiektów architektonicznych, elementów wyposażenia wnętrz i przedmiotów użytkowych w poetyce późnego modernizmu. Równocześnie rozwijał zainteresowania sztuką kinetyczną.

W 1973 zginął tragicznie w wypadku samochodowym w Paryżu w wieku 39 lat.

Prace artysty po przetransportowaniu z Paryża zgromadzono w Muzeum Lubelskim (Od 2020 działa ono jako Muzeum Narodowe). Tam je zinwentaryzowano i odrestaurowano. Pierwszą wystawę zatytułowaną „Tytus Dzieduszycki-Sas 1934-1973. Pomiędzy Lublinem a Paryżem” udostępniono w salach wystaw czasowych Muzeum Lubelskiego w marcu 2012 roku. Muzeum w Lublinie zakupiło do swych zbiorów reprezentatywny wybór prac Tytusa Dzieduszyckiega-Sasa (asamblaży i prac na papierze), w celu ich wyeksponowania na stałej wystawie historycznej poświęconej grupie „Zamek”.

Prace urodzonego w Zarzeczu były raz wystawiane na Podkarpaciu. Mowa o wystawie „Tytus Dzieduszycki-Sas (1934-1973). Zarzecze – Lublin – Paryż”, zorganizowanej w Muzeum im. Dzieduszyckich w Zarzeczu 17 maja – 25 lipca 2014. Dobrze byłoby jeszcze raz przypomnieć na Podkarpaciu dorobek tego artysty, tym bardziej że w przyszłym roku przypada 90. rocznica jego urodzin.